List otwarty do rodziców
Czytelnictwo jako element cywilizacji, nauki i kultury jest najpotężniejszym instrumentem rozwoju człowieka, który w ten sposób realizuje swoje potrzeby informacyjne, edukacyjne, etyczne, estetyczne.
Edukacja czytelnicza jako proces nauczania człowieka, rozpoczyna się z chwilą, gdy matka lub ojciec czyta dziecku baśń czy bajkę. Zalety głośnego czytania dzieciom od pierwszych tygodni życia są liczne i niepowtarzalne: od stymulowania rozwoju mózgu, uczenia myślenia i rozbudzania zainteresowań, poprzez skojarzenie czytania z przyjemnością i poczuciem bezpieczeństwa, aż do kształtowania nawyku czytania na całe życie.
Wiek przedszkolny – to okres radości i słuchania bajek, baśni i legend.
Pierwszy kontakt malucha z książeczką sprowadza się do oglądania ilustracji, rozpoznawania przedmiotów. Dziecko zaczyna śledzić układ plam barwnych na kartkach, odkrywa, wyłaniające się z nich znane kształty. Staje się to początkiem do dalszych poszukiwań. Ilustracje tłumaczą dziecku słowa na zrozumiały język barw, kształtów. Budzą jego zachwyt i zainteresowanie. Młodsi czytelnicy z uwagą oglądają ilustrację, potrafią uchwycić jej istotny sens. Umiejętność odczytywania obrazka ogranicza się początkowo do wyliczania przedstawionych przedmiotów, czynności, cech. Później dziecko jest już zdolne uchwycić zachodzące między nimi związki - czyli określić całą sytuację ukazaną na ilustracji. Stopniowo świat wyobrażeń dziecka ulega rozszerzeniu. Przechodzi od pojęć prostych do bardziej złożonych.
Możliwość rozumienia treści czytanych pojawia się około 3 roku życia. Należy pamiętać o tym, że pierwsze kontakty książki z najmłodszym czytelnikiem to forma zabawy. Pod wpływem otoczenia i poszerzania zasobu słownictwa lektura zaczyna wprowadzać dziecko w świat fantazji. W kontakcie dziecka z książką rośnie stopniowo rola tekstu coraz ważniejsza staje się treść utworu i postaci bohaterów, ich losy, zawiązujące się konflikty, przygoda, jej szczęśliwe zakończenie.
Bajki, baśnie przenoszą maluchy w świat emocji, zaczynają kształtować ich osobowość. Baśń działa na uczucia dziecka, ćwiczy spostrzegawczość, pamięć i myślenie, kształtuje uczucia społeczne, ukazuje świat wewnętrznych przeżyć. Baśń fascynuje swą odmiennością, rozwija wyobraźnię malucha. Jest to jeszcze etap "czytania pośredniego" tzn. czytania przez dorosłych. Dziecko słucha i ogląda ilustracje, które stanowią uzupełnienie tekstu pisanego, konkretyzują, porządkują zasłyszane treści. Literatura dla dzieci starszych w wieku przedszkolnym zaczyna przedstawiać także bardziej skomplikowane stosunki między ludźmi, pokazuje przykłady postępowania bohaterów, ich postawy w różnych sytuacjach. Te przykłady mogą być momentem inspirującym całą różnorodność wychowawczego oddziaływania.
Dla tych dzieci, które w domu nie zaznały przyjemności słuchania bajek na kolanach rodziców, przedszkole stwarza szansę instytucjonalnej inicjacji czytelniczej. W warunkach gorszych, bo w grupie- zamiast indywidualnie, często bez możliwości obejrzenia obrazków w książce i bez silnych kontaktów uczuciowych, które dominują przy lekturze domowej.
W jakiej sytuacji znajduje się dziecko, które pierwszy kontakt z książką ma dopiero w szkole?
Przekroczenie progu szkolnego niesie tyle zmian w życiu sześciolatka, że dodatkowe obciążenia powodują raczej frustracje, a nie entuzjazm. Pierwszak kojarzy książkę z podręcznikiem, a ten – z przymusem, uczy się czytać tekstów elementarzowych.
Zanim dziecko nauczy się czytać, zanim litery zaczną do niego przemawiać, mija wiele miesięcy. Teksty dostosowane do techniki czytania uczniów nie mogą wciągać w wir akcji, zaangażować emocjonalnie.
Jeśli podręczniki – to jedyne książki, z jakimi dziecko ma do czynienia, to szybko dojdzie do wniosku, że czytanie w najmniejszym stopniu nie jest czynnością fascynującą, dającą przyjemność. Dziecko to prawdopodobnie nie ma wzorców zachowań wyniesionych z domu, mało prawdopodobne jest bowiem, żeby rodzice sami czytając, pozbawili tej przyjemności dziecko. To okres pierwszego kryzysu czytelniczego: dziecko jest za małe, żeby czytać, za duże – żeby mu czytać.
Wielu rodziców jest przekonanych, iż z chwilą pójścia do szkoły należy zaprzestać głośnego czytania w domu, gdyż w przeciwnym razie dziecko nie nauczy się czytać. Tymczasem domowa lektura jest niezbędnym wsparciem, motywacją do lektury.
Z punktu widzenia psychologów i pedagogów czytanie jest jedną z najzdrowszych form zabawy, i to z wielu przyczyn. Zachęca się dzieci do samowystarczalności i pomysłowości w uprzyjemnianiu sobie czasu wolnego. Gdy czytanie sprawia dziecku przyjemność, wówczas nie tylko kształtuje zdrowe postawy czytelnicze, ale i pomaga w nabywaniu biegłości w czytaniu, tak ważnej w uczeniu się wszystkich przedmiotów.
W wieku 10 – 11 lat następuje kulminacja złotego okresu czytelnictwa dziecięcego i zapowiedź następnego kryzysu. Wynika on z rozbieżności między rozbudzonymi zainteresowaniami a tymi treściami, których może dostarczyć literatura. Książki dziecięce są już przeczytane i odsunięte, powieści są jeszcze za długie i trudne ze względu na wielość wątków.
W średnim wieku szkolnym (kl. IV-VI i I gimnazjum) dziecko wkracza w okres niezależności intelektualnej. Pojawiają się różnice w zainteresowaniach chłopców i dziewcząt. Chłopcy chętnie sięgają po książki awanturnicze, przygodowe, wojenne. Dziewczęta zaczyna interesować świat przeżyć wewnętrznych. Preferują literaturę nawiązującą do tematyki miłości, przyjaźni, romantycznych przeżyć .Obie grupy zdecydowanie chętniej zaczynają sięgać po literaturę popularno-naukową. Wynika to z zapotrzebowania na gromadzenie i poszerzanie wiedzy o otaczającym świecie. Naukowo stwierdzono, że jest to najlepszy wiek pod względem aktywności czytelniczej. Biblioteka może tutaj pomóc przede wszystkim w wyborach czytelniczych jak również w zasygnalizowaniu czytelnikowi różnic pomiędzy sposobem czytania i odbiorem literatury pięknej i popularnonaukowej. Uczeń zdobywający wiedzę poprzez lekturę musi nabyć umiejętności selekcji czytanych książek decydując jakie rodzaje tytułów są mu potrzebne.
Rozwój kultury czytelniczej młodzieży przebiega prawidłowo, jeśli młody czytelnik przejdzie przez wszystkie stadia zainteresowań, właściwych danej fazie dorastania (z ewentualnym przyspieszeniem), jeśli pozna różne rodzaje i gatunki literackie, arcydzieła literatury dawnej, wybitniejsze zjawiska literatury współczesnej oraz literatury niebeletrystycznej.
Książka wpływa na psychikę, pomaga w kształceniu umysłu, pobudza sferę emocjonalną, odpowiednio dobrana pozostawia ślad na całe życie, stanowiąc pomoc wpracy wychowawczej rodziców i nauczycieli. Może też stać się dla czytelnika narzędziem samowychowania przez utożsamianie się z ulubionymi bohaterami, konfrontowania z nimi własnych postaw, zaangażowanie emocjonalne w walce dobra ze złem. Książka jest nośnikiem informacji, który zmusza do uruchomienia własnej wyobraźni, sprzyja refleksji, czyli kształtowaniu osobistej wizji świata i systemu wartości. Stanowi także źródło komunikacji ze światem, wzbogaca relacje między dzieckiem a dorosłym, między rówieśnikami. Warto więc zabiegać, aby książka zajmowała należne jej miejsce w każdym okresie życia człowieka.